Wie kent eigenlijk de verhalen van de Baron von Münchhausen, de grootste leugenaar aller tijden? Vraag het mensen op de man af en ze hebben misschien wel van de baron gehoord maar niemand weet het fijne van zijn belevenissen. Was er niet iets met een kanonskogel en een paard dat door midden werd gehakt? We hebben het boek niet gelezen.

Regisseur Thomas B.J. Bijsterbosch heeft dat wel gedaan. Als kind verslond hij De verrassende avonturen van Baron von Münchhausen, net als de verhalen van Tijl Uilenspiegel en Don Quichot. Deze maand presenteert hij bij Feikes Huis, productiehuis voor poppen- en objecttheater, zijn (vrije) bewerking van de achttiende-eeuwse roman van R.E. Raspe.

Bijsterbosch studeerde in 2007 af aan de regieopleiding in Amsterdam. Hij won daarna de Hollandse Nieuwe publieksprijs en maakte voorstellingen bij onder andere de Toneelschuur, Frascati/Gasthuis, Lantaren Venster en Het Lab. Zijn werk kenmerkt zich door het beeldende, absurde en tragikomische karakter. Zelf noemt hij zich een ‘tekenfilmregisseur’ want: ‘Ik vraag van mijn acteurs vaak dingen die fysiek niet kunnen.’ Vandaar dat hij nu zijn eerste echte zaalvoorstelling met poppen maakt. ‘Met poppen kan alles. Al vallen hun armen eraf, ze blijven toch doorspelen. Bovendien maken poppen een extra theatrale laag mogelijk, bovenop de laag van het spel van de acteurs.’

Het belangrijkste thema in de verhalen van de Baron von Münchhausen is volgens Bijsterbosch de strijd tussen fantasie en werkelijkheid. De baron is de verpersoonlijking van de fantasie, van de wereld van de dromen. Daar tegenover staat de wrede chirurg Von Schleckentahler, een man die de harde werkelijkheid probeert te doorgronden door dieren open te snijden. Als de chirurg, bijgestaan door zijn lieftallige assistente, een levende walvis opensnijdt, komt de baron daaruit gekropen. Al zijn levenslust is hij kwijtgeraakt doordat de mensen zijn verhalen niet geloven. Maar met hulp van de assistente komt zijn rijke fantasiewereld weer tot leven. De chirurg kan daar echter helemaal niet tegen; hij is een man van de rede. Er ontspint zich een strijd tussen de drie personages, waarin een belangrijke rol is weggelegd voor de assistente. Zij wordt langzaamaan meegevoerd door de verhalen van de baron en uiteindelijk keert ze zich tegen haar meester. Hem verdrinkt ze in een vuilnisvat, waarna ze samen met de baron een fantastische toekomst tegemoet loopt.

Een verhaal met gruwelijke kantjes, maar bij uitstek geschikt voor poppenspel, aldus Bijsterbosch. ‘Meike van den Akker van TG Winterberg ontwierp de poppen en heeft een grote rol als de assistente en manipuleert tegelijkertijd de poppen van de chirurg en de walvis.’

Het werken met poppen vergelijkt Bijsterbosch met het maken van een choreografie. ‘Eerst zet je grote strepen: wie kijkt naar wie en wanneer? Daarna ga je alles steeds verder verfijnen; de bewegingen van de poppen worden steeds subtieler. Om ten slotte alles aan elkaar te smeden tot een vloeiend geheel.’

In Allan Zipson, zijn voormalige docent aan de regieopleiding en een gentleman met een groot gevoel voor humor, vond Bijsterbosch de gedroomde baron. Zipson twijfelde wel even voordat hij zijn medewerking toezegde, het was namelijk al ruim twintig jaar geleden dat hij voor het laatst zelf op het toneel stond. Maar al tijdens de repetities voor de proeve van de voorstelling in 2009, bij productiehuis Het Lab op locatie in een fort, bleek het een vruchtbare samenwerking. Het was volgens Bijsterbosch een heel goede keuze om de voorstelling nu bij Feikes Huis als zaalproductie te perfectioneren. ‘Bij Feikes Huis tref ik geestverwanten, mensen met een even grote passie voor de theatrale verbeeldingskracht van poppen als ik. Het is een warm bad waarin we worden ondergedompeld, met de begeleiding van Theo Fransz en Eliane Attinger. Bovendien heeft Feikes Huis het juiste netwerk om deze productie later nog aan de man te brengen.’

In de zaal spelen vindt hij beter voor deze voorstelling. ‘We kunnen de onderlinge verhoudingen tussen de personages beter uitdiepen, er is nu meer focus. En natuurlijk biedt een theaterzaal meer mogelijkheden, erg handig met een pop van een walvis van tien meter lang en twee meter hoog.’ De regisseur noemt zichzelf een romanticus, iemand die zijn publiek iets moois wil vertellen. Bijsterbosch: ‘Het wordt een ode aan de fantasie en een aanklacht tegen de maakbaarheid en de rede. Zeker in deze tijd is dat hard nodig.’

Baron von Münchhausen (8+) door Feikes Huis, regie Thomas Bijsterbosch / 3 t/m 17 december, Ostadetheater Amsterdam; tournee voorjaar 2012

www.feikeshuis.nl